Religie kan niet zonder zijn heilige geschriften. De verhalen van buitengewone gebeurtenissen en verlichte personen dienen daarbij als voorbeeld voor de mensheid. Als we ons beperken tot de vijf grote wereldgodsdiensten komt daar een reeks indrukwekkende figuren uit naar voren zoals Rama, Krishna, Abraham, Mozes, Boeddha, Jezus en Mohammed. Zij staan stuk voor stuk model voor een heilig leven, vol aanbidding tot God. Hun toewijding tot God is zo oprecht en zo volmaakt dat er allerlei wonderen plaatsvinden die de belangrijkste basis vormen voor deze geschriften. De teksten zijn zo inspirerend dat de gelovige zich daar ten volle aan kan overgeven en zodoende zijn hunkering naar God kan vervullen.

Het verhaal maakt de ondefinieerbare, maar voelbare goddelijke aanwezigheid tot een begrijpelijk fenomeen

Deze verhalen zijn belangrijk voor degenen die niet tot een diepe meditatie kunnen komen en daarmee niet rechtstreeks de goddelijke inspiratie kunnen ontvangen. En dat zijn verreweg de meeste mensen. Heiligen hebben dat lijntje met God gezuiverd en kennen hun goddelijke zelf, maar bij alle andere mensen is die wisselwerking versluierd. Zij voelen bij het betreden van het gebedshuis hooguit iets van rust, vrede, geluk of vreugde. Door het verhaal van hun religie kunnen ze dit gevoel nu koppelen aan de grenzeloze macht en liefde van God. Het verhaal maakt de ondefinieerbare, maar voelbare goddelijke aanwezigheid tot een begrijpelijk fenomeen. Het geloof krijgt handen en voeten.

In de islam wordt het bestaan en het werk van Mohammed als het grootste wonder beschouwd. Aan hem verscheen de aartsengel Gabriël en via deze ontving deze profeet de openbaringen die gezamenlijk de Koran vormen. Hierin wordt ook verwezen naar de ‘nachtreis’ die Mohammed gemaakt zou hebben, waarbij hij door de zeven hemelen reisde. Daarbij ontmoette hij ten slotte ook God.

In het christendom wemelt het van de wonderlijke gebeurtenissen, veelal rond Jezus. Het grootste wonder is natuurlijk de wederopstanding op de derde dag na zijn kruisiging. De Evangeliën geven een uitgebreid verslag van het leven van Jezus.

Het jodendom heeft als belangrijkste boek de Tenach die overeenkomt met het Oude Testament. Daarin staat de geschiedenis van het joodse volk, vanaf de schepping tot rond het begin van de christelijke jaartelling. Het bevat tevens profetieën, boeken van wijsheid en vele voorschriften en morele lessen. Ook hierin vinden de merkwaardigste gebeurtenissen plaats.

Het boeddhisme heeft als centrale figuur Siddharta Gautama: de Boeddha. Zijn biografie is doorspekt met wonderen, maar de essentie is toch wel dat hij, gezeten onder de bodhiboom, zelfstandig tot verlichting is gekomen.

Het hindoeïsme hangt echt aan elkaar van verhalen, zoals de Veda’s, de Upanishads (discussies over de Veda’s), de Ramayana (de epos rond Rama), de Mahabharata (de epos rond Krishna) met de Bhagavad Gita (spirituele lessen van Krishna aan Arjuna) en de Shrimad Bhagavatam (over het leven van Krishna). De drie belangrijkste goden, Brahma, Vishnu en Shiva beleven de onwaarschijnlijkste avonturen.

Behalve de verhalen zijn er vele mandirs, tempels, synagogen, kerken en moskeeën waar je je spirituele dorst kunt lessen. Voor de spiritueel zoekende is er dus keuze genoeg.

Er zijn twee wegen: een uiterlijke en een innerlijke

Waarom gaan mensen naar een kerk? Ik denk dat er vaak helemaal geen diep gekoesterde hunkering is die moet worden vervuld, maar slechts een toegeven aan een sociale druk. De ouders, vrienden, de maatschappij vragen het van je en als je niet gaat lig je eruit. Hoe oprecht is dan de gang naar het gebedshuis? Hoe oprecht is het gebed? Als je de kerk bezoekt en daar niets bij voelt is dat verspilling van je tijd. Nu in deze tijd de sociale druk grotendeels is weggevallen worden de kerken langzaam leger.

Maar het kan ook zo zijn dat je in het huis van God wel degelijk iets voelt van zijn aanwezigheid. Je wordt geraakt door de mystiek tijdens een gebedsdienst. Je voelt je vervuld en vredig tijdens de ceremonies en rituelen. Je verlangen naar het hogere wordt aangewakkerd en het is fijn om daar te zijn. En dan is er natuurlijk het verhaal. Door dat verhaal lijkt de schepper weer binnen bereik te komen. Dat biedt kracht en troost. Vanwege de rijke symboliek in deze geschriften volgen er commentaren. En commentaren op commentaren. Maar als het heilige geschrift op die manier benaderd wordt blijft religie een uiterlijk fenomeen. In de gemeenschap van gelovigen ontstaat zo een gestructureerde cultuur met zijn eigen normen en waarden, zijn eigen verplichte godsdienstige handelingen. Die God wordt een door mensen gemaakte karikatuur.

Een groot risico hiervan is dat zo’n specifieke godsdienst de mensen uit andere religies niet langer respecteren. Dat is het grote gevaar van schriftgeleerdheid. Jouw gebedsdienst, jouw godsdienstige praktijk wordt niet langer begrepen door mensen van andere godsdiensten. Zij vinden raar wat jij doet, jij vindt raar wat zij doen. Dat kan in tijden van crisis, als je extra attent bent op wie je kunt vertrouwen, wrijvingen geven. Culturen botsen, hun religies botsen en zo kan de liefde voor een zelfverzonnen God tot vijandigheid leiden.

De verhalen kunnen verschillen, de essentie is één

De tweede weg is een eerlijker weg, maar is ook moeilijker. Waar schriftgeleerdheid het werk is van het hoofd is de innerlijke weg het werk van het hart. Zij maakt je tot een spirituele aspirant die binnen zijn religie wil proberen de essentie van dat geloof te ontdekken. Wat is die essentie? Dat is natuurlijk God, bij welke naam je die ook noemt. Hoe toont God zich? Lees dan die heilige boeken maar eens wat minder letterlijk. Probeer de verborgen waarheid in het verhaal, tussen al die uiterlijke fenomenen te ontdekken. Want zie, altijd gaat het om liefde en moraal. De tien geboden uit het Oude Testament zijn geldig voor alle joden, christenen en moslims. Staat daar dat je andersgelovigen moet bevechten, moet doden? Het woord islam betekent onderwerping of overgave. Aan wie? Aan God. Er is één God volgens de moslims, en christenen en joden vinden dat ook. Dat moet dan wel dezelfde zijn, toch? De verhalen kunnen verschillen, de essentie is één. Doe wat de schepper van je verlangt en leef in liefde.

Het hindoeïsme heeft de yama’s en de niyama’s die voor een groot deel overeenkomen met tien geboden uit het Oude Testament. Dat geldt ook voor het boeddhisme, zij is uit het hindoeïsme voortgekomen en hoewel de Boeddha het in zijn eigen woorden zegt staan morele waarden zoals geweldloosheid, niet liegen en stelen, respect hebben en niet begeren daar ook fier overeind. God is liefde en die liefde kun je in praktijk brengen door goed gedrag.

Verschillen tussen de religies zullen verdwijnen

De grondslag van elke religie is God. Maar waar vind je die dan? Dat is moeilijk, maar zeker is het dat je die niet per se in de buitenwereld vindt. God leeft in je hart. God is immanent in je aanwezig. Dat stelt bijvoorbeeld de kabbala, de joodse mystiek. In het christendom heb je de gnosis en in de islam het soefisme. Dit zijn allemaal esoterische, spirituele stromingen. In het Oosten is het gemakkelijk. De weg van de Boeddha is pure spiritualiteit en dat geldt ook voor de yogaleer. Door continue beoefening van meditatie, onthechting en spirituele training wordt het contact met de goddelijke Bron sterker. De weg naar de schepper is een weg naar binnen en het resultaat is dat verschillen tussen de religies verdwijnen.

Maar we moeten erkennen dat velen helemaal niet toe zijn aan meditatie en onthechting. Je moet jezelf geen buitensporige dwang opleggen als je daar in jouw stadium van evolutie nog niet aan toe bent. In dat geval is een regelmatige gang naar de kerk, tempel of moskee prima. Daar hangt, als het goed is, toch een heilige sfeer. God woont ook daar, mede in zijn beelden en in de rituelen die daar worden volbracht. Maar zodra je vanbinnen contact maakt met Hem of met je ziel weet je dat religie uiteindelijk daarom draait. Dan wordt religie tot spiritualiteit en maak je je los van de verhalen. Ook dan nog kun je deelnemen aan pelgrimstochten, devotionele gezangen of handelingen voor het altaar. Maar je weet nu: spiritualiteit is in dit alles, in alle tradities, in alle heilige geschriften.

Spiritualiteit is de kern van elke religie, want religie is spiritualiteit met een verhaal.