Welnu, agnosten, atheïsten, ‘skeptici’ en ongelovige thomassen, hou je vast, want we gaan de diepte in, of de hoogte, het is maar net hoe je het bekijkt. We verlaten de harde stof en komen zo via fijnstoffelijke gebied bij de onstoffelijke ziel.

In dit gebied treffen we de oorsprong van de elementen zoals ze worden genoemd in de yogafilosofie: aarde, water, vuur, lucht en ether. Dit is de juiste volgorde, van het zwaarste tot het meest subtiele, het lichtste. Deze elementen, in de yoga de bhuta’s genoemd, hebben niets te maken met de elementen van het Periodieke Systeem, zoals de elementen waterstof, zuurstof of koolstof. Ze zijn niet tastbaar of zichtbaar. Het zijn daarentegen vijf functionele principes, verschillende aansturingsprogramma’s via welke de ziel invloed uitoefent op de grove stof. De benamingen zijn wel beeldend en komen overeen met de aggregatietoestanden zoals die bekend waren in de oudheid: vaste stof, vloeistof, vuur, gas en de onzichtbare ether als bouwstof van het heelal. Door die vijf treffen we in ons lichaam vele vijftallen aan, zowel in de fijnstoffelijke als in haar grofstoffelijke verschijning. En ten slotte verdeelt al het leven zich in vijf verschillende natuurrijken, waarover straks meer.

Dat alles ligt in het metafysische gebied dat voor de wetenschap vooralsnog ontoegankelijk is. Natuurlijk zijn er in verschillende culturen verschillende namen aan gegeven. Maar ik ga hier wederom uit van de benadering van de yogaleer. Deze elementen hebben een invloed op vele aspecten van ons wezen, zoals de chakra’s (resp. stuit, heiligbeen, navel, hart en keel), de aura (resp. fysiek, vitaal, mentaal, intellect en gelukzaligheid), de diverse prana’s (d.w.z. subtiele, vitale energie), de vijf zintuigen ‘van waarneming’ (resp. reuk, smaak, gezicht, gevoel, gehoor) en de vijf zintuigen ‘van handeling’ (resp. en globaal gezien: uitscheiding, voortplanting, voortbeweging, handeling en spreken).

Wij zijn meer dan alleen grove materie, dat is het basisidee van al mijn teksten. Velen weten dat ook en voelen vanbinnen soms ook energetische veranderingen, zoals vlinders in de buik, het gevoel bij hoogtevrees, het serene gevoel in een kerk, het bewaken van je persoonlijke ruimte van ca. 60 cm. om je heen, enzovoort. Is er werkelijk iets onzichtbaars dat we voelen of zijn het trucjes van je brein? Nee, hier betreden we echt het gebied van de spiritualiteit. Het zijn werkelijk bestaande energieën in je subtiele lichaam. Als je gevoelig genoeg bent voel je ook de werking van (half)edelstenen, homeopathische geneesmiddelen, de behandelingen van een magnetiseur, en kom je tot de conclusie dat er meer is tussen hemel en aarde … Door dit te erkennen zet je de eerste stap naar het metafysische, het ‘bovennatuurlijke’. Door diepere meditatie ontdek je vervolgens wat daar weer achter zit, welke diepere lagen er zijn en uiteindelijk vang je een glimp op van je oorspronkelijke ziel. Dat hele pad tekent onze bewustwording.

Elementaire evolutie

Onze evolutie, maar ook de evolutie van het biologische leven zelf, is gericht op bewustwording van de ziel. De hoogst geëvolueerde organismen hebben het beste, het meest bewuste contact met de eigen én de universele ziel. Naarmate de evolutie vordert zijn de  lichamen in toenemende mate aangepast aan de geïnspireerde taak waarvoor ze staan: als waarnemende ogen en helpende handen in de schepping.

Deze bewustwording wordt aangestuurd door de vijf elementen. Om een idee te hebben hoe dat werkt neem ik als voorbeeld de manier waarop wetenschappers werken bij hun onderzoek. Want feitelijk is de kennis die zij op die manier verwerven eveneens een vorm van bewustwording. Een goed onderzoek volgt precies het stramien van die elementen.

1. Allereerst is er een begin. Er is een basiskennis aanwezig en die roept vragen op. Er zijn technieken en er is literatuur. Dat zijn de uitgangspunten voor het toekomstig onderzoek. Deze randvoorwaarden horen bij het element aarde.
2. Dan is er een fase van overdenking. Fantasie, verbeelding, creativiteit spelen hier een grote rol. Er kunnen hypotheses worden bedacht en de meest aantrekkelijke hypothese zal worden aangevoeld als geschikt uitgangspunt om het experiment voor op te zetten. Dit stadium hoort bij het element water.
3. Dan komt het experiment zelf. De spullen staan klaar, de uitvoering is bepaald, het experiment wordt gestart en de resultaten worden waargenomen en opgetekend. Deze stap komt overeen met het element vuur.
4. Nu moet er een conclusie worden getrokken. De resultaten worden verbonden met de hypothese. Is er een bevestiging? Moet het anders? Wat kunnen we ervan leren? Dat is het typische kenmerk van het element lucht.
5. Dan, als laatste, volgt de communicatie met collega’s, via rechtstreekse contacten of via publicaties, voordrachten enz. Nieuwe ideeën komen daaruit voort en dat kan een inspiratie zijn voor nieuw onderzoek. Dit wordt aangegeven door het element ether.

Dit zijn stappen van bewustwording. Want via het experiment wordt de onderzoeker zich bewuster van zijn vakgebied. Elk organisme doet naar zijn vermogen ook onderzoek. Dat kun je ‘in het klein’ bekijken, bijvoorbeeld als een kat een vreemde kamer binnenstapt. Of ‘in het groot’ voor de gehele evolutie van het leven. Dat is een onderzoek dat door vele reïncarnaties heen gaat en talloze levens in beslag neemt. Het een reeks van realisaties van het bestaan, van de wereld waarin wij leven. Om de invloed van de elementen op de evolutie helder te krijgen heb ik naast elk element een kernbegrip geplaats. Dat leidt tot het idee van een elementaire evolutie.

Aarde – het basisidee en de uitgangssituatie: zelfvestiging

Water – het proces van fantasie, creativiteit: zelfontplooiing

Vuur – het proces van gerichte stappen en waarneming: zelfbepaling

Lucht – het proces van verbinding en het grote overzicht: groepsbewustzijn

Ether – het proces van communicatie: zelfexpressie

De vijf natuurrijken

Wij zijn scheppers in het klein. Maar onze Schepper doet dat in het groot. En Hij maakt dezelfde stappen, waardoor er vijf grote natuurrijken ontstaan.

Aarde, zelfvestiging – dit is het mineralenrijk, waarin het basismateriaal beschikbaar is

Water, zelfontplooiing – dit hoort bij het plantenrijk, met zijn fantasievolle en ongerichte groei

Vuur, zelfbepaling – dit geldt voor het dierenrijk, met zijn speciale differentiatie van organen en waarneming van de omgeving

Lucht, groepsbewustzijn – dit is het mensenrijk, groepsbewust en ethisch ingesteld

Ether, zelfexpressie – voor het rijk der heiligen, en de echte heiligen hebben een bewust contact met de Bron of de bezieling

Elk van deze natuurrijken is ook weer een schepping op zichzelf. We kunnen binnen elk rijk, als een secundaire reeks, de volgorde van de elementen opnieuw herkennen, afgaande op de uiterlijke vorm. Dat is het geval bij mineralen, planten en dieren, maar binnen het mensenrijk zien we een morele ontwikkeling en een toename van zijn geweten.